(148) - مترادف اصطلاحِ "قسم خوردن یا قسم دادن" در شاهنامه ی فردوسی .

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی
***
(148) - مترادف اصطلاحِ "قسم خوردن یا قسم دادن" در شاهنامه ی فردوسی.
***
ردّ ِ پای ریشه ی اصطلاحاتِ عامیانه در شاهنامه.
***
اصطلاح قسم خوردن در شاهنامه فردوسی
***

قَسَم به خون سیاوش.

***

بیژن در قَسَم خوردن به خون سیاوش، از جان پدر بزرگش گودرز و شاه کیخسرو مایه می گذارد.

***

گستهم گودرز، یک تنه به نبرد با دو گرد تورانی رفته ست:
دو تن نامداران توران سپاه/برفتند زین سان دلاور براه-
ز هومان و پیران دلاورترند/بگوهر بزرگان آن کشورند-
کنون گستهم شد بجنگ دو تن/نباید که آید برو برشکن-

بیژن، پدرش گیو را به خون سیاوش"قَسَم می دهد" که در کار ِ پشتیبانی از گستهم در نبرد با لهاک ویسه و فرشیدورد تورانی، مانع او نشود:
بجان و سر شاه روشن روان/بجان نیا نامور پهلوان-
بکین سیاوش کزین رزمگاه/تو برگردی و من بپویم براه-
نخواهم برین کار فرمانت کرد/که گویی مرا بازگرد از نبرد-

سوگند خوردن رستم:

چنین گفت رستم بایرانیان/که یکسر ببندند کین را میان-

بجان و سر شاه و خورشید و ماه/بخاک سیاوش بایران سپاه-
بیزدان دادار جان آفرین/که پیروزی آورد بر دشت کین-
که گر نامداران ز ایران سپاه/هزیمت پذیرد ز توران سپاه-
سرش را ز تن برکنم در زمان/ز خونش کنم جویهای روان-

اسفندیار به رستم، پس از کشته شدن دو پسرش به دست فرامرز و زواره:

دو سگزی دو پور مرا کشته اند/بران خیرگی باز برگشته اند-

رستم در پاسخ به اسفندیار:

چو بشنید رستم غمی گشت سخت/بلرزید برسان شاخ درخت-

به جان و سر شاه سوگند خورد/به خورشید و شمشیر و دشت نبرد-

که من جنگ هرگز نفرموده ام/کسی کین چنین کرد نستوده ام-

ببندم دو دست برادر کنون/گر او بود اندر بدی رهنمون-

گرسیوز به سیاوش در میدان چوگان:

به جان و سر شاه کاووس گفت/که با من تو باشی هم آورد و جفت-

هنر کن به پیش سواران پدید/بدان تا نگویند کاو بد گزید-

کنند آفرین بر تو مردان من/شگفته شود روی خندان من-

گرسیوز به سیاوش:

بدو گفت رو با سیاوش بگوی/که ای پاک زاده کی نام جوی-

به جان و سر شاه توران سپاه/به فر و به دیهیم کاووس شاه-

که از بهر من برنخیزی ز گاه/نه پیش من آیی پذیره به راه-

که تو زان فزونی به فرهنگ و بخت/به فر و نژاد و به تاج و به تخت-

اسکندر به قیدافه:

چو قیدافه را دید بر تخت گفت/که با رای تو مشتری باد جفت-

بدین مسیحا به فرمان راست/بد ارنده کو بر زبانم گواست-

به ابراء* و دین و صلیب بزرگ/به جان و سر شهریار سترگ-

به زنار و شماس و روح القدس/کزین پس مرا خاک در اندلس-

نبیند نه لشکر فرستم به جنگ/نیامیزم از هر دری نیز رنگ-

نه با پاک فرزند تو بد کنم/نه فرمان دهم نیز و نه خود کنم-

پیران به افراسیاب:

زمانی سر وپایم اندر کمند/به دیگر زمان زیر سوگند و بند-

به جان و سر شاه و خورشید وماه/به دادار هرمزد و تخت و کلاه-

مرا داد زین گونه سوگند سخت/بخوردم چو دیدم که برگشت بخت-

هرمزد در زهر دادن به موبد.
قسم خوردن موبد و هرمز:
به موبد چنین گفت کای پاک مغز/تو راکردم این لقمهٔ پاک ونغز-
دهن بازکن تا خوری زین خورش/کزین پس چنین باشدت پرورش-
بدو گفت موبد به جان و سرت/که جاوید بادا سر و افسرت-
کزین نوشه خوردن نفرماییم/به سیری رسیدم نیفزاییم-
بدو گفت هرمز به خورشید وماه/به پاکی روان جهاندار شاه-
که بستانی این نوشه ز انگشت من/برین آرزو نشکنی پشت من-

کیخسرو: 

قسم* خوردن، خوب نیست

گوای من اندر جهان، ایزدست/گوا خواستن دادگر را، بَدَست-

*

به خیره همی جنگ فرمایدم/بترسم که سوگند بگزایدم-

...........................................................................

پ ن:

واژه ی قسم در شاهنامه قید نشده و همه جا از سوگند دادن یا سوگند خوردن یاد شده.  

*)-  ابراء، اشاره به شفا بخشی مسیح بزرگوار

بهادر امیرعضدی