عرفان شرقی و شاهنامه - بخش ششم - گوشه گیری و عرفان لهراسب

960614

بر گزیده هایی از شاهنامه فردوسی 

*** 

عرفان شرقی و شاهنامه - بخش ششم - گوشه گیری و عرفان لهراسب

***

«عرفان شاهان بعد از بازنشستگی از تخت و تاج»، در شاهنامه فردوسی.

***

گوشه گیری و عرفان لهراسب:

چو گشتاسب را داد لهراسب تخت / فرود آمد از تخت و بر بست رخت  -

به بلخ گزین شد بران نوبهار / که یزدان پرستان بدان روزگار   -

مران جای را داشتندی چنان / که مر مکه را  تازیان این زمان  - 

بدان خانه شد شاه یزدان پرست / فرود آمد از جایگاه نشست  - 

بپوشید جامه ی پرستش پلاس / خرد را چنان کرد باید سپاس   -

بیفکند یاره فرو هشت موی / سوی روشن دادگر کرد روی  -  

نیایش همی کرد خورشید را / چنان بوده بد راه جمشید را  -

بهادر امیرعضدی

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش چهاردهم"

961201

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی

***

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش چهاردهم"

***

آز ِ رستم، آز سهراب، بی نیازی ِ سیاوش 

***

تفاوت ِ پرورش و بالندگی ِ رستم و سهراب، در سایه ی کانون خانوادگی و شیوه ی تربیتی رودابه و تهمینه.

***

نقش ِ پالایش و پرورش ِ "زنانه" ی رودابه و تهمینه در برابر ِ پردازش و فرآورش ِ "مردانه‌"ی رستم، در عرصه ی پرورش ِ فرزند.

***

بسی برنیامد برین روزگار / که رنگ اندر آمد به خرم بهار - 

جدا گشت زو، کودکی چون پری / به چهره بسان بت آزری -

مادر سیاوش، "سرِ زا" به بهای مرگ ِ خود، به نوزادش زندگی میبخشد. 

 جهاندار نامش سیاوخش کرد / برو چرخ گردنده را بخش کرد -

کیکاووس، رویداد مرگ ِ خاتون ِ خویش، همان خویش ِ گرسیوز(**)، را به فال بد میگیرد. و با "آمدن" ِ اجل ِ مادر، مهر ِ نوزاد، از دلِ کیکاووس "میرود":

ازان کاو "شمارد سپهر بلند" / بدانست نیک و بد و چون و چند - 

"ستاره بران بچه، آشفته دید" / غمی گشت، چون بخت او خفته دید -

سیاوش "بی مادر"، از وجود رستم بر خوردار ست:

چنین تا برآمد برین روزگار / تهمتن بیامد بر ِ شهریار - 

چنین گفت کاین کودک شیرفَش / مرا پرورانید باید به کَش -

چو دارندگان ِ ترا مایه نیست / مر او را بگیتی "چو من دایه نیست -

تهمتن، تمنا ها، آرمان و رویاهای آسمانی ِ روی زمین مانده و به حاشیه رانده شده در متن ِ زندگی ِ سراسر رزم و پیکار  ِ جانفرسا و فرصت سوز خویش را، در سیاوش محقق می سازد:

 تهمتن ببردش به زابلستان / نشستنگهش ساخت در گلستان - 

سواری و تیر و کمان و کمند / عنان و رکیب و چه و چون و چند - 

نشستنگه مجلس و میگسار / همان باز و شاهین و کار ِ شکار - 

ز داد و ز بیداد و تخت و کلاه / سخن گفتن و رزم و راندن سپاه - 

هنرها بیاموختش سر به سر / بسی رنج برداشت و آمد به بر - 

سیاوش، آموزش های رستم را خوب آموخته ست:

سیاوش چنان شد که اندر جهان / به مانند او کس نبود از مهان -

برایند ِ تربیت "آن" رودابه، "چنان" رستمی ست. و "چنین" سهرابی، دستاورد ِ پرورش ِ یگانه و یک تنه ی "این" تهمینه. 

و "چونان" سیاووشی، بَر و بار ِ فراخنای بَر ِ پهلوانی ِ رستم ست.

 و البته که رستم، عزیز دُردانه و نور ِ چشمی فردوسی بزرگ، در آوردگاه و میدان ِ پرورش، بالش و تربیت(سیاوش)، کم از رودابه و تهمینه ندارد، که از هر دو نیز بسیار فراتر ست. چه سیاوش، از بعد نجابت، فروتنی، انسانمداری، مهر ورزی و آشتی جویی، یک سر و گردن بالا تر از سهراب ایستاده ست. سیاوش، در واقع، جلوه گاه ِ ایده آل، آمال و آرمان های فرو خفته و رویای مجسم ِ رستم ست. باز یافت" ِ روح و روان ِ نهان رستم، در هویت و سیمای شخصیت ِ راد، متین، خردمند و پاک ِ سیاوش نمودار ست. 

بهادر امیرعضدی

....................................................................................

پ ن:

(**) :بپرسید زو پهلوان از نژاد / بدو سرو بُن، یک به یک کرد یاد -

بدو گفت من "خویش" ِ گرسیوزم / به شاه آفریدون کِشد پروزم -

شایان ذکر ست که در جوار جایگاه "قاعده" ی کلی و فراگیر منفی و نکوهیده ی آز، گاه "استثناء" آز ِ  مثبت هم جایگاهی می یابد.

 آزمندی مثبت و در خور ِ ستودن ِ بزرگمهر:

سپاس از خداوند خورشید و ماه/روان را بدانش نماینده راه-
نداند جز او آشکارا و راز/بدانش مرا آز و او بی نیاز-

بهادر امیرعضدی

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش سیزدهم"

961129

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی 

***

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش سیزدهم"

***

آز ِ رستم، آز سهراب، بی نیازی ِ سیاوش 

***

تفاوت ِ پرورش و بالندگی ِ رستم و سهراب، در سایه ی کانون خانوادگی و شیوه ی تربیتی رودابه و تهمینه.

***

نقش ِ پالایش و پرورش ِ "زنانه" ی رودابه و تهمینه در برابر ِ پردازش و فرآورش ِ "مردانه‌"ی رستم، در عرصه ی پرورش ِ فرزند.

***

سهراب، در آوردگاه، سرش به ساختن ست و نبرد را بر نمی تابد و "رستم ِ سوار" را "به پیاده شدن و پیاله برگرفتن" میخواند: 

  ز رستم بپرسید خندان دو لب / تو گفتی که با او به هم بود شب - 

که شب چون بدت روز چون خاستی / ز پیگار بر دل چه آراستی - 

ز کف بفگن این گرز و شمشیر کین / بزن جنگ و بیداد را بر زمین - 

نشنیم هر دو پیاده به هم / به می تازه داریم روی دژم - 

به پیش جهاندار پیمان کنیم / دل از جنگ جستن پشیمان کنیم - 

همان تا کسی دیگر آید به رزم/ "تو با من بساز" و بیارای بزم - 

سهراب، سراسر نرمش ست ومهر.

 دستان ِ سهراب، از "دار و داشت ِ دنیا"، خالی ست. سهراب در پی "دستاورد" ست و رو به پیش دارد. دغدغه سهراب، پر شدن ِ دستان خالی خویش ست: 

دل من همی با تو مهر آورد / همی آب شرمم به چهر آورد -

 رستم، "نا ساز" ست و بی مدارا و سراسر بیگانه با مهر: 

بدو گفت رستم که ای نامجوی / نبودیم هرگز بدین گفت وگوی - 

ز کشتی گرفتن سخن بود دوش / نگیرم فریب تو زین در مکوش - 

رستم ِ "تاج بخش" سخت شکاک ست و بد گمان. آسیمه سر ست و پریشانحال.

 دستان رستم، پُر ست. رستم،"دار و داشت و دنیا" را، یکجا در مشت دارد و تخت و تاج نیز. 

تهمتن، نگران "دستاورد" های سالیان گذشته ی خویش ست و رو به پس دارد. دغدغه رستم، "خالی شدن" ِ دستان ِ پر ِ خویش ست:

نه من کودکم گر تو هستی جوان / به کشتی کمر بسته ام بر میان - 

بسی گشته ام در فراز و نشیب / نیم مرد گفتار و بند و فریب -

نشست از بر سینه ی پیلتن / پر از خاک چنگال و روی و دهن - 

یکی خنجری آبگون برکشید / همی خواست از تن سرش را برید -

رستم، اول بار، به ترفند از بند سهراب، می رهد:

 دگرگونه تر باشد آیین ما / جزین باشد آرایش دین ما -

سهراب، برناور جویای نام و جویای پدر، بی آنکه خود بداند، در نهاد ناخودآگاه و اقتضای جوانیش، آزمند برتری و نام، نمی تواند نباشد. او در پی کسب جاه و جایگاهی برتر نیز هست.

 "آز ِ بدست آوردن ِ نداشته های" ِ سهراب، مغلوب مدارا و قلب رئوف او میشود.

سهراب، به مهر و مدارا، زندگی رستم را بدو می بخشد:

 دلیر جوان سر به گفتار پیر / بداد و ببود این سخن دلپذیر - 

یکی از دلی و دوم از "زمان" / سوم از جوانمردیش بیگمان - 

رها کرد زو دست و آمد به دشت / چو شیری که بر پیش آهو گذشت -

 "آز ِ از دست ندادن ِ داشته های" ِ رستم، بر "آز ِ بدست آوردن ِ نداشته های" ِ سهراب،  چیره می شود:

سهراب ِ یل، به رستم "زمان" داد و رستم به سهراب، "امان" نمی دهد:

 خم آورد پشت دلیر جوان / "زمانه" بیامد نبودش توان - 

زدش بر زمین بر به کردار شیر / بدانست کاو هم نماند به زیر - 

سبک تیغ تیز از میان برکشید / بر ِ شیر ِ بیدار دل بر درید -

در مورد آز هر دو به نوعی دچار آزمندی هستند و این مورد آز و آزمندی، بسیار فراتر از رستم و سهراب ست و دامنگیر ِ کل ِ نوع بشر نیز هست و حکیم فرزانه ی طوس هم همین را میخواهند به ما تفهیم کنند. 

بهادر امیرعضدی

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش دوازدهم"

961130

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی 

***

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش دوازدهم"

***

آز ِ رستم، آز سهراب، بی نیازی ِ سیاوش 

***

تفاوت ِ پرورش و بالندگی ِ رستم و سهراب، در سایه ی کانون خانوادگی و شیوه ی تربیتی رودابه و تهمینه.

***

نقش ِ پالایش و پرورش ِ "زنانه" ی رودابه و تهمینه در برابر ِ پردازش و فرآورش ِ "مردانه‌"ی رستم، در عرصه ی پرورش ِ فرزند.

***

حکیم طوس، وزنه ی "زمانه ی کجمدار" را سنگین تر و "فرا دست" تر از "دست ِ خواست" ِ سهراب و "دست ِ اراده" ی رستم می بیند و این نهاد ِ "جبر اندیش ِ" فردوسی بزرگ، در آب و تاب دادن ِ نقش و "بازیگری غدر ِ دهر" در جای جای شاهنامه ی کوه پیکرش به خوبی دیده می شود.   

شاید "تدبیر"ِ فردوسی بزرگ، گزیر و گریزگاهی ست برای عذر ِ "گناه ِ خود کرده" ی رستم و دریغ که خود کرده را، "تدبیر" نیست.

سهراب، یل ِ مهرورز، با نَفرین ِ "زمانه"، این عفریته ی گوژپشت و بد نهاد، دل ِ پریش و سرِ پریشان ِ رستم ِ "زخم خورده" را مرهم می نهد:

بپیچید زانپس یکی آه کرد / ز نیک و بد اندیشه کوتاه کرد - 

بدو گفت کاین بر من، از من رسید / "زمانه" به دست تو دادم کلید - 

تو زین بیگناهی، که این "گوژپشت" / مرا بر کشید و به زودی بکشت -

رستم، آزاده ی اسیر در چنبره ی خشم و آز ِ آنی، "نقادانه"، در نهاد ناخودآگاه ش، بر خلاف ِ "زمانه کسی را به کس نشمرد"، این اوست که هنوز و همچنان مغرور و مستحکم، "عفریت ِ زمانه" را به "شمار" نمی آورد و بار ِ "گناه ِ خود کرده" ی خود را، خود به بگردن میگیرد و  گردن از بار ِ گران ِ منت ِ "پتیاره دهر" خالی میگذارد:

که اکنون چه داری ز رستم نشان / که "گم" باد نامش ز گردنکشان -

 همی ریخت خون و همی کند موی / سرش پر ز خاک و پر از آب، روی -

به دشنه جگرگاه پور دلیر / دریدم که رستم "مماناد" دیر -

رستم، "سر" ِ خویش را به بهای خطای بزرگ ِ خود، خوار میدارد:

یکی دشنه بگرفت رستم به دست / که از تن بِبُرّد سر ِ خویش پست -  

رستم، داغ دیده و زخم خورده، "سیاهه ی پیشامد" ِ مکتوب ِ سر نوشت را به رخ ِ دیو ِ دهر و زمانه میکوبد:   

 کرا آمد این "پیش" کامد مرا / بکشتم جوانی به پیران سرا -

و به "خاک ِ سیاه" ِ خطای خطیر خود می نشیند:

 بریدن دو دستم سزاوار هست / جز از "خاک ِ تیره مبادم نشست" - 

کدامین پدر هرگز این کار کرد / سزاوارم اکنون به گفتار سرد - 

به گیتی که کشتست فرزند را / دلیر و جوان و خردمند را -

خدایگان فردوسی، با "پدیده ی پاکی ِ سیاوش"، بار ِ این "لکه ی تیره و تار" از دامن ِ جلال و جبروت ِ رستم را پاک می کند و با زایش و آفرینش ِ سیاوش، زنگار نشسته به رخ ِ رستم را می زداید.

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش یازدهم"

961128 - 951028

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی 

***

نکوهش ِ آز، در شاهنامه، "بخش یازدهم"

***

 سرانجام بستر جز از خاک نیست / ازو بهره زهرست و تریاک نیست -

 چو دانی که ایدر نمانی دراز / به تارک چرا بر نهی تاج آز -

 همان آز را زیر خاک آوری / سرش را سر اندر مغاک آوری -

 ترا زین جهان شادمانی بس است / کجا رنج تو بهر دیگر کس است -

 تو رنجی و آسان دگر کس خورد / سوی گور و تابوت تو ننگرد -

 ***

ببند درازیم و در چنگ آز / ندانیم باز آشکارا ز راز  -

بهادر امیرعضدی