جایگاه واژه ی خرد در شاهنامه

و.ک(321)

960231

برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی 

***

جایگاه واژه ی خرد در شاهنامه

***

حکیم بزرگ طوس، فردوسی، بر هفت واژه ی خرد، راستی، آشتی، داد، زندگی، آفرینش، و بنام زیستن، متمرکز ست و سرتاسر شاهنامه سرشار از به رخ کشیدن این مفاهیم ست . 

حکیم فردوسی، با جلا بخشیدن به همین مفاهیم، سلاحی بر ضد نقطه ی مقابل همین واژه ها،(جهل، دروغ، جنگ، بیداد، مرگ، تباهی و بدنامی) می سازد . 

فردوسی برای به کرسی نشاندن این هفت واژه، از سیاهی لشکر ِ سپاه ِ شراب، جام، پهلوانی، گردی، سالاری، درفش، شاهی، نیرومندی و میهن دوستی، بهره می برد .

***

به نام خداوند جان و « خرد » / کزین برتر اندیشه برنگذرد - 

« خرد » گر، سخن برگزیند همی / همان را گزیند که بیند همی  -

« خرد » بهتر از هر چه ایزد بداد / ستایش « خرد » را به از راه داد  -

« خرد » رهنمای و خرد دلگشای / « خرد » دست گیرد به هر دو سرای  -

« خرد » تیره و مرد روشن روان / نباشد همی شادمان یک زمان  -

« خرد » را و جان را که یارد ستود / و گر من ستایم که یارد شنود  -

« خرد » چشم جانست چون بنگری / تو بی‌چشم شادان جهان نسپری  -

« خرد » باید و دانش و راستی / که کژی بکوبد در کاستی  -

« خرد » همچو آبست و دانش زمین / بدان کاین جدا و آن جدا نیست زین  - 

« خرد » گیر کآرامش جان تست / نگهدار گفتار و پیمان تست  - 

« خرد » افسر شهریاران بود / همان زیور نامداران بود  - 

« خرد »مرد را خلعت ایزدیست / سزاوار خلعت نگه کن که کیست  - 

« خرد » را مه و خشم را بنده دار / مشو تیز با مرد پرهیزکار  -

 « خرد » دارد ای پیر، بسیار نام / رساند « خرد » پادشا را به کام  - 

    یکی مهر خوانند و دیگر وفا / «خرد» دور شد درد ماند و جفا  - 

« خرد » چون بود با دلاور به راز / به شرم و به پوزش نیاید نیاز  -

« خرد »  مرد را خلعت ایزدیست / ز اندیشه دورست و دور از بدیست  - 

 هنرمند کز خویشتن در شگفت / بماند، هنر زو نباید گرفت  -  

« خرد » باید و نام و فر و نژاد / بدین چار گیرد سپهر از تو یاد  -

بهادر امیرعضدی

بهرام چوبینه و خرافه و جادو

و.ک(322)

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی

*** 

بهرام چوبینه و خرافه و جادو -

***

طمع و طعم شیرین و فریبنده ی فراورده ی نیرنگ و دسیسه، به مذاق بهرام چوبینه، خوش نمی آید و حاصل خرافه و جادو را بر نمی تابد.

بهرام، یکی از سپاهیان گم شده ی بهرام چوبینه، با اسیری ترک تبار و زشت رو، سر می رسد:

 ابا سرخ ترکی بد او گربه چشم / تو گفتی دل آزرده دارد بخشم -

 بهرام چوبینه، به اسیر ترک: 

از آن پس بپرسیدش از ترک زشت / که ای دوزخی روی دور از بهشت - 

چه مردی و نام و نژاد تو چیست / که زاینده را بر تو باید گریست -

چنین داد پاسخ، من جادوام / ز مردی و از مردمی یک سو ام -

هران کس که سالار باشد به جنگ / به کار آیمش، چون بود کار تنگ -

اگر یابم از تو به جان زینهار / یکی پر هنر یافتی دستوار - 

چو بشنید بهرام و اندیشه کرد / دلش گشت پر درد و رخساره زرد - 

زمانی همی گفت کین روز جنگ / به کار آیدم چون شود کار تنگ - 

زمانی همی گفت بر ساوه شاه / چه سود آمد از جادویی بر سپاه - 

همه نیکویی ها ز یزدان بود / کسی را کجا بخت خندان بود - 

بفرمود از تن بریدن سرش / جدا کرد جان از تن بی برش -

چو او را بکشتند بر پای خاست / چنین گفت کای داور داد و راست - 

بزرگی و پیروزی و فرهی / بلندی و نیروی شاهنشهی - 

نژندی و هم شادمانی ز تست / انوشه، دلیری، که راه تو جست -

بهادر امیرعضدی

« اصلاحات ارضی » کسرا انوشیروان و مالیات بستن بر حاصلِ کشت و زرع کشاورزان

و.ک(323)

برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی 

***

 « اصلاحات ارضی » کسرا انوشیروان و مالیات بستن بر حاصلِ کشت و زرع کشاورزان:

 شدند انجمن بخردان و ردان / بزرگان و بیداردل موبدان –

 همه پادشاهان شدند انجمن / زمین را ببخشید و بر زد رسن –

 گزیتی* نهادند بر یک درم / گر ایدون که دهقان نباشد دژم –

 کسی را کجا تخم گر چارپای / به هنگام ورزَش نبودی بجای – 

ز گنج شهنشاه برداشتی / وگرنه زمین خوار بگذاشتی –

 بنا کِشته اندر نبودی سخن / پراگنده شد رسمهای کهن –

 گزیت رِز بارور شش درم / به خرما ستان بر همین بُد رقم –

 ز زیتون و جوز و ز هر میوه دار / که در مهرگان شاخ بودی ببار –

 ز ده بن درمی رسیدی به گنج / نبوید جزین تا سر سال رنج –

 وزین خوردنیهای خردادماه / نکردی به کار اندرون کس نگاه –

 کسی کش درم بود و دهقان نبود / ندیدی غم رنج و کشت و درود –

 بر اندازه از ده درم تا چهار / بسالی ازو بستدی کاردار –

 کسی بر کدیدر نکردی ستم / به سالی به سه بهره بود این درم –

 گزارنده بودی به دیوان شاه / ازین باژ بهری به هر چار ماه –

 دبیر و پرستنده ی شهریار / نبودی به دیوان کسی زین شمار –

 گزیت و خراج آنچ بد نام برد / بسه روز، نامه به موبد سپرد –

…………………………………………………………................

  پ ن:

 * گزیت: مالیات

میزان بهره مالکانه ی اردشیر ساسان، شاپور اردشیر، قباد و انوشیروان.

و.ک(324)

960312

برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی 

***

میزان بهره مالکانه ی اردشیر ساسان، شاپور اردشیر، قباد و انوشیروان.

***

میزان بهره مالکانه ی اردشیر ساسان، ده به یک:
اردشیر ساسان :
ز ده یک مرا چند بر شهرهاست/که دهقان و موبد بران بر گواست -
چو باید شما را ببخشم همه/همان ده یک و بوم باژ و رمه -

 مگر آنک آید شما را فزون/بیارد سوی گنج ما رهنمون-
ز ده یک که من بستدم پیش ازین/ز باژ آنچ کم بود گر بیش ازین -

همی از پی سود بردم به کار/به در داشتن لشکر بی شمار-

میزان بهره مالکانه ی شاپور اردشیر، سی به یک :
شاپور اردشیر:
ز دهقان نخواهم جز از سی یکی/درم تا به لشکر دهم اندکی-
مرا خوبی و گنج آباد هست/دلیری و مردی و بنیاد هست-
ز چیز کسان بی نیازیم نیز/که دشمن شود مردم از بهر چیز-
ز شاهان هرآنکس که بد پیش ازوی/اگر کم بدش گاه اگر بیش ازوی -
بجستند بهره ز کشت و درود/نرستست کس پیش ازین نا بسود -

میزان بهره مالکانه ی قباد، ده به یک:
سه یک بود یا چار یک بهر شاه/قباد آمد و ده یک اورد راه -
ز ده یک بران بد که کمتر کند/بکوشد که کهتر چو مهتر کند -
زمانه ندادش بران بر درنگ/به دریا بس ایمن مشو بر نهنگ -

میزان بهره مالکانه ی انوشیروان:
وزین مرزها هرک درویش بود / نیازش به رنج تن خویش بود -
 ببخشید آگنده گنجی برین / جهانی برو خواندند آفرین -
 ز شاهان هرآنکس که بد پیش ازوی / اگر کم بدش گاه اگر بیش ازوی -
 بجستند بهره ز کشت و درود / نرستست کس پیش ازین نابسود -
به کسری رسید آن سزاوار تاج/ببخشید بر جای ده یک خراج -
  

بهادر امیرعضدی

شاهپور سوم و نکوهش دروغگویی

 و.ک(020)

برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی

***

شاهپور سوم و نکوهش دروغگویی:

چنین گفت کای نامور بخردان / جهاندیده و رای زن موبدان  -

 بدانید کان کس که گوید دروغ / نگیرد ازین پس بر ما فروغ –

 دروغ از بر ما نباشد ز رای / که از رای باشد بزرگی به جای – 

همان مر تن سفله را دوستدار / نیابی به باغ اندرون چون نگار –

 سری را کجا مغز باشد بسی /  گواژه * نباید زدن بر کسی – 

زبان را نگهدار باید بدن / نباید روان را به زهر آژدن –

که بر انجمن مرد بسیار گوی /  بکاهد به گفتار خود آب روی –

اگر دانشی مرد راند سخن  / تو بشنو که دانش نگردد کهن –

 دل مرد مطمع بود پر ز درد  / به گرد طمع تا توانی مگرد –

 دو گیتی بیابد دل مرد راد / نباشد دل سفله یک روز شاد – 

 بدین گیتی او را بود نام زشت / بدان گیتی اندر نیابد بهشت  - 

دو گیتی نیابد دل مرد لاف / که بپراگند خواسته بر گزاف –

  ستوده کسی کو میانه گزید/ تن خویش را آفرین گسترید –

................................................

پ ن:

* گواژه، دروغ

**مطمع، طمعکار 

بهادر امیرعضدی