و.ک(298)
برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی
***
خون در کف رستمِ نوزاد.
***
معروفست، زمانی که رستم زاده شد قطره ای خون در مشت نهان داشت. شاید اشاره به این چند بیت شاهنامه دارد :
چنین گفت رستم به دستان سام / که من نیستم مرد آرام و جام -
چنین یال و این چنگهای دراز / نه والا بود پروریدن به ناز -
« یکی ابر دارم به چنگ اندرون / که همرنگ آبست و بارانش خون » -
و.ک(299)
برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی
***
رستمِ "تاج بخش" ، کیقباد را بر تخت می نشاند:
چو بر تخت بنشست فرخنده زو* / ز گیتی یکی آفرین خاست نو -
شهی باید اکنون ز تخم کیان / به تخت کیی بر کمر بر میان -
شهی کاو به اورنگ دارد ز می / که بیسر نباشد تن آدمی -
نشان داد موبد مرا در زمان / یکی شاه با فر و بخت جوان -
ز تخم فریدون یل کیقباد / که با فر و برزست و با رای و داد -
به رستم چنین گفت فرخنده زال / که برگیر کوپال و بفراز یال -
برو تازیان تا به البرز کوه / گزین کن یکی لشکر همگروه -
ابر کیقباد آفرین کن یکی / مکن پیش او بر درنگ اندکی -
بگویی که لشکر ترا خواستند / همی تخت شاهی بیاراستند -
که در خورد تاج کیان جز تو کس / نبینیم شاها تو فریادرس -
رستم:
سر تخت ایران ابی شهریار / مرا باده خوردن نیاید به کار -
نشانی دهیدم سوی کیقباد / کسی کز شما دارد او را به یاد -
رستم نشانی کیقباد را از اهالی رودبار میگیرد:
بیامد دمان تا لب رودبار / نشستند در زیر آن سایهدار -
جوان از بر تخت خود برنشست / گرفته یکی دست رستم به دست -
کیقباد به رستم:
بپرسیدی از من نشان قباد / تو این نام را از که داری به یاد -
بدو گفت رستم که از پهلوان / پیام آوریدم به روشن روان -
پدرم آن گزین یلان سر به سر / که خوانند او را همی زال زر -
مرا گفت رو تا به البرز کوه / قباد دلاور ببین با گروه -
به شاهی برو آفرین کن یکی / نباید که سازی درنگ اندکی -
بگویش که گردان ترا خواستند / به شادی جهانی بیاراستند -
نشان ار توانی و دانی مرا / دهی و به شاهی رسانی ورا -
ز گفتار رستم دلیر جوان / بخندید و گفتش که ای پهلوان -
ز تخم فریدون منم کیقباد / پدر بر پدر نام دارم به یاد -
رستم :
کنون خیز تا سوی ایران شویم / به یاری به نزد دلیران شویم –
.....................................................
پ ن:
* زو، زو طهماسب، شاه ایران بعد از نوذر ِ منوچهر.
زال زر :
اگر طوس و گستهم فرّ شاهی داشتند و به شاهی شایسته بودند از آنان سزاوار تر کس نبود . اما ما را شاهی از نژاد فریدون باید که فرّه ایزدی با وی یار باشد و پرتو خردمندی از گفتارش بتابد .
پس از آنکه درین سخن بسیار رأی زدند سـرانجام به پادشاهی " زو" فرزند طهماسب از نژاد فریدون که مردی جهاندیده و سالخورده و نیکخواه و یزدان پرست بود همداستان شدند و او را بشاهی برداشتند.
زال زر :
اگر داردی طوس و گستهم فر/ سپاهست و گردان بسیار مر -
نزیبد بر ایشان همی تاج و تخت / بباید یکی شاه بیدار بخت -
که باشد بدو فره ی ایزدی / بتابد ز دیهیم او بخردی -
ز تخم فریدون بجستند چند / یکی شاه زیبای تخت بلند -
ندیدند جز پور طهماسب زو / که زور کیان داشت و فرهنگ گو -
بهادر امیرعضدی
برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی
***
(54) - اصطلاحِ "شیرِش جوش اومده"، در شاهنامه ی فردوسی
***
رَدّ و ریشه ی اصطلاحِ "شیرِش جوش اومد"، در شاهنامه
***
در فارس اصطلاحی "زنانه" ست که می گویند:
"شیرش جوش اومده" .
***
دارابِ نوزاد که مادرش، او را در صندوقی می گذارد وبه رود فرات ش می سپارد، گازری او را از رودخانه ی فرات میگیرد و او را به فرزندی می پذیرد و به عرصه ی مردی می رساند. ذاراب، سالها بعد، به خیل سپاهیان مادرش می پیوندد. مادر(همای چهرزاد) حینِ سان دیدن از سپاهیانش، هیبت داراب، جلبِ نظرش می کند:
بیامد ز کاخ همایون، همای / خود و مرزبانان پاکیزه رای -
بدان تا سپه پیش او بگذرند / تن و نام و دیوانها بشمرند -
چو داراب را دید با فر و برز / به گردن برآورده پولاد گرز –
همای چون نادانسته، پسرِ نا شناخته ی خودش را می بیند، شیر از سینه اش تراوش می کند:
چو دید آن بر و چهره ی دلپذیر / "ز پستانِ مادر بپالود شیر" -
بپرسید و گفت این سوار از کجاست / بدین شاخ و این برز و بالای راست -
همای چهرزاد، با خواندن نامه ی رشنواد، آگاه می شود که داراب، همان فرزند به آب سپرده اش می باشد:
چو آن نامه برخواند و یاقوت دید/سرشکش ز مژگان به رخ بر چکید-
بدانست کان روز کامد به دشت/بفرمود تا پیش لشکر گذشت-
بدید آن جوانی که بد فرمند/به رخ چون بهار و به بالا بلند-
نبودست جز پاک فرزند اوی/گرانمایه شاخ برومند اوی-
فرستاده را گفت گریان همای/که آمد جهان را یکی کدخدای-
همای چهرزاد، فرزندش داراب را به آغوش می کشد:
پسر را گرفت اندر آغوش تنگ/ببوسید و ببسود رویش به چنگ-
بیاورد و بر تخت زرین نشاند/دو چشمش ز دیدار او خیره ماند-
چو داراب بر تخت شاهی نشست/همای آمد و تاج شاهی به دست-
بیاورد و بر تارک او نهاد/جهان را به دیهیم او مژده داد-
همای چهرزاد، پوزش خواهِ به رود فرات سپردن داراب می شود:
چو از تاج دارا فروزش گرفت/هما اندران کار پوزش گرفت-
به داراب گفت آنچ اندر گذشت/چنان دان که بر ما همه بادگشت-
جوانی و گنج آمد و رای زن/پدر مرده و شاه بی رای زن-
اگر بد کند زو مگیر آن به دست/که جز تخت هرگز مبادت نشست-
چنین داد پاسخ به مادر جوان/که تو هستی از گوهر پهلوان-
نباشد شگفت ار دل آید به جوش/به یک بد تو چندین چه داری خروش-
جهان آفرین از تو خشنود باد/دل بدسگالانت پر دود باد-
بهادر امیرعضدی
و.ک(300)
برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی
***
رسمِ سیاه پوشیدن در سوگِ عزیزان در شاهنامه
***
در سوگِ سیاوش:
چو این گفته بشنید کاووس شاه / سر نامدارش نگون شد ز گاه -
بر و جامه بدرید و رخ را بکند / به خاک اندر آمد ز تخت بلند -
برفتند با مویه ایرانیان / بدان سوگ بسته به زاری میان -
همه دیده پرخون و رخساره زرد / زبان از سیاوش پر از یادکرد -
چو طوس و چو گودرز و گیو دلیر / چو شاپور و فرهاد و رهام شیر -
«همه جامه کرده کبود و سیاه» / همه خاک بر سر بجای کلاه" –
و.ک(301)
برگزیده هایی از شاهنامه فردوسی
***
اغریرث، سیاوشِ توران زمین - آشتی جویی که جان بر سرِ باورش گذارد.
***
بر خلاف افراسیاب، اغریرث روحیاتی آشتی جویانه و نیک اندیش دارد:
چو شد ساخته کار جنگ آزمای / به کاخ آمد اغریرث رهنمای -
به پیش پدر شد پراندیشه دل / که اندیشه دارد همی پیشه دل -
چنین گفت کای کار دیده پدر / ز ترکان به مردی برآورده سر -
منوچهر از ایران اگر کم شدست / سپهدار چون سام نیرم شدست -
چو گرشاسپ و چون قارن رزم زن / جز این نامداران آن انجمن -
تو دانی که با سلم و تور سترگ / چه آمد ازان تیغ زن پیر گرگ -
اگر ما نشوریم بهتر بود / کزین جنبش آشوب کشور بود -
اغریرث پس از گردن زده شدن نوذر توسط افراسیاب، هنگام اسیر دین اسیران ایرانی:
چو اغریرث پرهنر آن بدید / دل او ببر در چو آتش دمید -
همی گفت چندین سر بیگناه / ز تن دور ماند به فرمان شاه -
بیامد خروشان به خواهشگری / بیاراست با نامور داوری -
گرفتار کشتن نه والا بود / نشیبست جایی که بالا بود -
سزد گر نیاید به جانشان گزند / سپاری همیدون به من شان ببند -
ببخشید جانشان به گفتار اوی / چو بشنید با درد پیکار اوی -
بفرمودشان تا به ساری برند / به غل و به مسمار و خواری برند -
آزاد کردن اسیران ایران:
چنین گفت اغریرث پرخرد / کزین گونه گفتار کی درخورد -
یکی چاره سازم دگرگونه زین / که با من نگردد برادر به کین -
گر ایدون که دستان شود تیزچنگ / یکی لشکر آرد بر ما به جنگ -
چو آرد به نزدیک ساری رمه / به دستان سپارم شما را همه -
و ننگ را به ازائ آزاد کردن اسیران ایرانی گردن میگیرد:
بپردازم آمل نیایم به جنگ / سرم را ز نام اندرآرم به ننگ -
تُندَرِ نهیبِ افراسیاب، به اغریرث:
چو اغریرث آمد ز آمل به ری / وزان کارها آگهی یافت کی -
بدو گفت کاین چیست کانگیختی / که با شهد حنظل برآمیختی -
بفرمودمت کای برادر بکُش / که جای خرد نیست و هنگام هش -
بدانش نیاید سر جنگجوی / نباید به جنگ اندرون آبروی -
سر مرد جنگی خرد نسپرد / که هرگز نیامیخت کین با خرد -
چنین داد پاسخ به افراسیاب / که لختی بباید همی شرم و آب -
هر آنگه کت آید به بد دسترَس / ز یزدان بترس و مکن بد به کَس -
که تاج و کمر چون تو بیند بسی / نخواهد شدن رام با هر کسی –
یکی پر ز آتش یکی پرخرد / خرد با سر دیو کی درخورد -
اغریرث، در راستای باور و مرامش تا مرز فدا شدن پیش تاخت و جانش را بر سرِ جوانمردی بداد:
سپهبد برآشفت چون پیل مست / به پاسخ به شمشیر یازید دست -
میان برادر بدونیم کرد / چنان سنگدل ناهشیوار مرد –
بهادر امیرعضدی