سخنرانی آغازین ِ بهرام ِ اورمزد بر تخت شاهی - 9

 برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی
***

سخنرانی آغازین ِ  بهرام ِ  اورمزد بر تخت شاهی - 9 

***
شاهان ایران، هنگام بر تخت شاهی نشستن، اساسنامه، مانیفست، برنامه و استراتژی سرحد داری خود را، با اعتماد به نفسی راستین، در قالب سخنرانی یا "خطابه" و نه "خطبه ی جلوس"* در میان می نهند و منتظر تایید نمی مانند. 
***
 چو بهرام بنشست بر تخت زر/دل و مغز جوشان ز مرگ پدر-
همه نامداران ایرانیان/برفتند پیشش کمر بر میان-
 چنین داد پاسخ که ای مهتران/سواران جنگی و کنداوران-
ز دهقان وز مرد خسرو پرست/به گیتی سوی بد میازید دست-
بدانید کاین چرخ ناپایدار/نه پرورده داند نه پروردگار-
سراسر ببندید دست از هوا/هوا را مدارید فرمانروا-
کسی کو بپرهیزد از بدکنش/نیالاید اندر بدیها تنش-
بدین سوی همواره خرم بود/گه رفتن آیدش، بیغم بود-
پناهی بود گنج را پادشا/نوازنده ی مردم پارسا-
تن شاه دین را پناهی بود/که دین بر سر او کلاهی بود-
خنک آنک در خشم هشیارتر/همان بر زمین او بیآزارتر-
گه دست تنگی دلی شاد و راد/جهان بی تن مرد دانا، مباد-
چو بر دشمنی بر توانا بود/به پی نسپرد، ویژه دانا بود-
ستیزه نه نیک آید از نامجوی/بپرهیز و گرد ستیزه مپوی-
سپاهی و دهقان و بیکار شاه/چنان دان که هر سه ندارند راه-
به خواب اندرست آنک بیکار بود/پشیمان شود پس چو بیدار بود-
ز گفتار نیکو و کردار زشت/ستایش نیابی نه خرم بهشت-
همه نام جویید و نیکی کنید/دل نیک پی مردمان مشکنید-
مرا گنج و دینار بسیار هست/بزرگی و شاهی و نیروی دست-
خورید آنک دارید و آن را که نیست/بداند که با گنج ما او یکیست-
سر بدره ی ما گشادست باز/نباید نشستن کس اندر نیاز-
..........................................................................
پ ن :
* "خطبه ی جلوس"، در عهد سلطان های صفوی، عالمان، شاعران، ادیبان و یا ... "خطبه ی جلوس" را برای تایید شاه میخواندند.

سخنرانی آغازین ِ شاپور ِ اردشیر بر تخت شاهی - 8

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی
***
سخنرانی آغازین ِ  شاپور ِ اردشیر* بر تخت شاهی
***
شاهان ایران، هنگام بر تخت شاهی نشستن، اساسنامه، مانیفست، برنامه و استراتژی سرحد داری خود را، با اعتماد به نفسی راستین، در قالب سخنرانی یا "خطابه" و نه "خطبه ی جلوس"* در میان می نهند و منتظر تایید نمی مانند. 
***
 چو شاپور بنشست بر تخت داد/کلاه دلفروز بر سر نهاد-
شدند انجمن پیش او بخردان/بزرگان فرزانه و موبدان-
چنین گفت کای نامدار انجمن/بزرگان پردانش و رایزن-
منم پاک فرزند شاه اردشیر/سرایندهی دانش و یادگیر-
همه گوش دارید فرمان من/مگردید یکسر ز پیمان من-
وزین هرچ گویم پژوهش کنید/وگر خام گویم نکوهش کنید-
چو من دیدم اکنون به سود و زیان/دو بخشش نهاده شد اندر میان-
یکی پادشا پاسبان جهان/نگهبان گنج کهان و مهان-
وگر شاه با داد و فرخ پی ست/خرد بی گمان پاسبان وی ست-
خرد پاسبان باشد و نیکخواه/سرش برگذارد ز ابر سیاه-
همه جستنش داد و دانش بود/ز دانش روانش به رامش بود-
دگر آنک او بآزمون خرد/بکوشد به مردی و گرد آورد-
به دانش ز یزدان شناسد سپاس/خنک مرد دانا و یزدان شناس-
به شاهی خردمند باشد سزا/به جای خرد زر شود بی بها-
 توانگر شود هرک خشنود گشت/دل آرزو خانهی دود گشت-
کرا آرزو بیش تیمار بیش/بکوش و نیوش و منه آز پیش-
به آسایش و نیکنامی گرای/گریزان شو از مرد ناپاک رای-
به چیز کسان دست یازد کسی/که فرهنگ بهرش نباشد بسی-
مرا بر شما زان فزونست مهر/که اختر نماید همی بر سپهر-
همان رسم شاه بلند اردشیر/بجای آورم با شما ناگزیر-
ز دهقان نخواهم جز از سی یکی*/درم تا به لشکر دهم اندکی-
مرا خوبی و گنج آباد هست/دلیری و مردی و بنیاد هست-
ز چیز کسان بی نیازیم نیز/که دشمن شود مردم از بهر چیز-
بر ما شما را گشتاده ست راه/ به مهریم با مردم نیکخواه-
بهر سو فرستیم کارآگهان/بجوییم بیدار کار جهان-
نخواهیم هرگز بجز آفرین/که بر ما کنند از جهانآفرین-
.....................................................................
پ ن:
* "خطبه ی جلوس"، در عهد سلطان های صفوی، عالمان، شاعران، ادیبان و یا ... "خطبه ی جلوس" را برای تایید شاه میخواندند.
*  شاپور ِ اردشیر، پسر اردشیر ساسان(اردشیر ِ بابکان)
*  سی یکی، رژیم مالیاتی(از هر سی واحد، یکی) - مَنالِ اربابی 

سخنرانی آغازین ِ گشتاسب بر تخت شاهی - 7

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی
***
سخنرانی آغازین، گشتاسب بر تخت شاهی
***
چو گشتاسپ بر شد به تخت پدر/که هم فر او داشت و بخت پدر-
به سر بر نهاد آن پدر داده تاج/که زیبنده باشد بر آزاده تاج-
منم گفت یزدان پرستنده شاه/مرا ایزد پاک داد این کلاه-
بدان داد ما را کلاه بزرگ/که بیرون کنیم از رم میش گرگ-
سوی راه یزدان بیازیم چنگ/بر آزاده گیتی نداریم تنگ-
چو آیین شاهان بجای آوریم/بدان را به دین خدای آوریم -
..........................................................................
* "خطبه ی جلوس"، در عهد سلطان های صفوی، عالمان، شاعران، ادیبان و یا ... "خطبه ی جلوس" را برای تایید شاه میخواندند.

نظام کاستی در عهد خسرو پرویز

و.ک(161) 

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی

***

نظام کاستی در عهد خسرو پرویز 

***

تشتِ آکنده از "خون پلید"، نماد ِ نژاد شیرین و تشت آکنده از "می و مشک و گلاب"، نماد ِ نژاد خسرو پرویز

***

 چنان بد که یک روز پرویز شاه/همی آرزو کرد نخچیرگاه- 

دلدار شیرین، دل میبرد به یغما، ز خسرو پرویز ِ دل داده:

چو بشنید شیرین که آمد سپاه/به پیش سپاه آن جهاندار شاه- 

یکی زرد پیراهن مشک بوی/بپوشید و گلنارگون کرد روی- 

 شیرین لگام گسیخته، گام در رویای جستن ِ کام از خسرو می نهد: 

از ایوان خسرو برآمد ببام/به روز جوانی نبد شادکام- 

همی بود تا خسرو آنجا رسید/سرشکش ز مژگان به رخ بر چکید-

 خسرو، دل سپرده، دلدار را به مشکوی* زرین روان ساختن را روا می دارد: 

فرستاد بالای زرین ستام/ز رومی چهل خادم نیک نام- 

که او را به مشکوی زرین برند/سوی خانه ی گوهر آگین برند-

مردمان، موبدان و درباریان، شادمان از آمدن خسرو، از نخچیرگاه به بارگاه و تخت و گاه:

 چو از کوه وز دشت برداشت بهر/همی رفت شادی کنان سوی شهر- 

ببستند آذین به شهر و به راه/که شاه آمد از دشت نخچیرگاه- 

خسرو پرویز، به آئین و راه، از موبد ِ کارساز، هموار سازی و کوبیدن مسیر کامجویی از شیرین را می  خواهد:

ز مشکوی شیرین بیامد برش/ببوسید پای و زمین و برش- 

به موبد چنین گفت شاه آن زمان/که بر ما مبر جز به نیکی گمان-

مر او را به آیین پیشی بخواست/که آن رسم و آیین بد آنگاه راست-

بزرگان و سپاهیان، پرکنده و پریش از رویش کاخ ِ نو آئین ِ سنت گریز خسرو بر کلگاه*  کوخ در هم شکسته ی آئین کهن:

چو آگاهی آمد ز خسرو به راه/به نزد بزرگان و نزد سپاه- 

که شیرین به مشکوی خسرو شدست/کهن بود کار جهان نو شدست- 

همه شهر زان کار غمگین شدند/پر اندیشه و درد و نفرین شدند- 

خسرو پرویز، نگران و آسیمه سر از به بارگاه نیامدن موبدان و مهان: 

نرفتند نزدیک خسرو سه روز/چهارم چو بفروخت گیتی فروز-

 فرستاد خسرو مهان را بخواند/به گاه گران مایگان برنشاند-

بدیشان چنین گفت کاین روز چند/ندیدم شما را شدم مستمند- 

موبدان، شیرین را که از تخمه ی شاهی نیست، بر نمی تابند و دل شکسته  از شکسته شدن "نظام ِ کاستی" و در هم آمیزی و آلوده شدن ِ کاست شاهیِ "شهریار" با شیرین "دیو سترگ"، اندوه ناک ند و از سنت شکنی خسرو، برافروخته:

 چو موبد چنان دید برپای خاست/به خسرو چنین گفت کای راد و راست-

 کنون تخمه ی مهتر آلوده شد/بزرگی ازین تخمه پالوده شد-

پدر پاک و مادر بود بی هنر/چنان دان که پاکی نیاید به بر-

ز کژی نجوید کسی راستی/که از راستی برکنی کاستی- 

دل ما غمی شد ز دیو سترگ/که شد یار با شهریار بزرگ-

نیاکانت آن دانشی راستان/نکردند یاد از چنین داستان-

 موبدان در پی "بازیابی" پاسخ ِ سنت شکنی ِ خسرو پرویز:

چنین گفت موبد که فردا پگاه/بیاییم یکسر بدین بارگاه-

مگر پاسخ شاه یابیم باز/که امروزمان شد سخنها دراز-

تدارک پاسخگویی خسرو پرویز با اشارت و کنایتی فلسفی در قامت به نمایش گذاردن دو تشت با دو محتوای نا همگون:

 همه موبدان برگرفتند راه/خرامان برفتند نزدیک شاه- 

بزرگان گزیدند جای نشست/بیامد یکی مرد تشتی بدست-

چو خورشید رخشنده پالوده گشت/یکایک بران مهتران برگذشت- 

خسرو پرویز، نا همگونی دو کاست ِ نژادی-طبقاتی را در دو نگاره "اپیزود" به نمایش در می آورد. 

نگاره ی نخست، تشت، آکنده از خون گرم، که گویی، نماد ِ نژاد شیرین ست و بس "بویناک":

به تشت اندرون ریختش خون گرم/چو نزدیک شد تشت بنهاد نرم- 

از آن تشت هر کس بپیچید روی/همه انجمن گشت پر گفت و گوی- 

همی کرد هر کس به خسرو نگاه/همه انجمن خیره از بیم شاه- 

به ایرانیان گفت کاین خون کیست/نهاده بتشت اندر از بهر چیست- 

بدو گفت موبد که خون پلید/کزو دشمنش گشت هرکش بدید- 

نگاره ی دوم، تشت، آکنده از "می، مشک و گلاب" که گویی، نماد ِ نژاد ِ خسرو ست و بس "روشن، چو آفتاب":

چو موبد چنین گفت برداشتش/همه دست بر دست بگذاشتش- 

ز خون تشت پر مایه کردند پاک/ببستند روشن به آب و به خاک-

چو روشن شد و پاک تشت پلید/بکرد آنک او شسته بد پرنبید-

به می بر پراگند مشک وگلاب/شد آن تشت بیرنگ چون آفتاب-

ز شیرین بران تشت بُد رهنمون/که آغاز چون بود و فرجام چون- 

به موبد چنین گفت خسرو که تشت/همانا بُد این گر دگرگونه گشت-

بدو گفت موبد که نوشه بدی/پدیدار شد نیکوی از بدی- 

به فرمان ز دوزخ، تو کردی بهشت/همان خوب کردی، تو کردار زشت- 

چنین گفت خسرو که شیرین به شهر/چنان بد که آن بینمش تشت زهر- 

کنون تشت می شد به مشکوی ما/برین گونه پربو شد ازبوی ما-

ز من گشت بدنام شیرین نخست/ز پرمایگان نامداری نجست- 

همه مهتران خواندند آفرین/که بی تاج وتختت مبادا زمین-

بهی آن فزاید که تو به کنی/مه آن شد به گیتی که تومه کنی- 

که هم شاه وهم موبد وهم ردی*/مگر بر زمین سایه ی ایزدی-

بهادر امیرعضدی

.......................................................................‌‌‌‌‌..........

پ ن:

*  مشکوی، خوابگاه، شبستان، اندرونی، حرامسرا.

*  کلگاه، ویرانگاه، کومه، کوخ، خرابه.

*  ردی، راد هستی، جوانمرد هستی.

فریدون و جشن مهرگان

و.ک(162) 

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی

***
فریدون و جشن مهرگان:
فریدون چو شد بر جهان کامگار/ندانست جز خویشتن شهریار-
به رسم کیان تاج و تخت مهی/بیاراست با کاخ شاهنشهی-
به روز خجسته سر مهرماه/به سر بر نهاد آن کیانی کلاه-
زمانه بیاندوه گشت از بدی/گرفتند هر کس ره ایزدی-
دل از داوریها بپرداختند/به آیین یکی جشن نو ساختند-
نشستند فرزانگان شادکام/گرفتند هر یک ز یاقوت جام-
می روشن و چهرهی شاه نو/جهان نو ز داد و سر ماه نو-
بفرمود تا آتش افروختند/همه عنبر و زعفران سوختند-

مهرپرستی، (میترائیسم) فریدون:   

پرستیدن مهرگان دین اوست/تن آسانی و خوردن آیین اوست-
اگر یادگارست ازو ماه مهر/بکوش و به رنج ایچ منمای چهر-
ورا بد جهان سالیان پانصد/نیفکند یک روز بنیاد بد – 

بهادر امیرعضدی