بزرگمهرِ، راز محتوای درون صندوق بسته و مُهر شده ی قیصر را میگشاید

و.ک(231,3)

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی

***

بزرگمهرِ دانا راز محتوای درون صندوق بسته و مُهر شده ی قیصر را میگشاید

***

قیصر صندوقچه ای را نزد کسرا می فرستد:

چنان بد که قیصر بدان چند گاه / رسولی فرستاد نزدیک شاه - 

ابا نامه و هدیه و با نثار / یکی درج*۱ و قفلی برو استوار - 

قیصر در قبال گشودن راز درج، حاضر به ادامه پرداخت باژ و ساو به کسرا می شود: 

بدین قفل و این درج، نابرده دست / نهفته بگویند چیزی که هست - 

فرستیم باژ ار بگویند راست / جز از باژ چیزی که آیین ماست - 

مشاوران دربار کسرا از کشف رمز درج در میمانند:

نگه کرد هر یک ز هر باره ای / که سازد مر آن بند را چاره ای - 

ز دانش سراسر به یک سو شدند / به نادانی خویش خستو شدند - 

چو گشتند یک انجمن نا توان / غمی شد دل شاه نوشین روان - 

همی گفت کین راز گردان سپهر / بیارد به اندیشه بوزرجمهر - 

بزرگمهر که از کشیدن بار زندان کسرا نیمه نابینا شده، به یاری مشاوران دربار می آید:

چو بشنید بوزرجمهر این سخن / دلش پر شد از رنج و درد کهن - 

ز زندان بیامد سرو تن بشست / به پیش جهانداور آمد نخست -

 بدو گفت بازار من خیره گشت / چو چشمم از ین رنجها تیره گشت - 

بزرگمهر از سه زن رهگذر، هر یک را یک پرسش در باب شوهرانشان میکند و سه پاسخ دگرسان می گیرد: 

نگه کن که پیشت که آید به راه / ز حالش بپرس، ایچ نامش مپرس - 

به راه آمد از خانه بوزرجمهر / همی رفت پویان زنی خوب چهر - 

زن پاکدامن به پرسنده گفت / که شویست و هم کودک اندر نهفت - 

همانگه زنی دیگر آمد پدید / بپرسید چون ترجمانش بدید - 

که ای زن تو را بچه و شوی هست / وگر یک تنی، باد داری به دست - 

بدو گفت شوی ست اگر بچه نیست / چو پاسخ شنیدی، برِ من مه ایست -  

همانگه سه دیگر زن آمد پدید / بیامد برِ او بگفت و شنید - 

مرا گفت هرگز نبودست شوی / نخواهم که پیدا کنم نیز روی - 

چو بشنید بوزرجمهر این سخن / نگر تا چه اندیشه افکند بن - 

 

بزرگمهر، از سه پاسخی که از سه زن رهگذر گرفته، الهام میگیرد و به وجود سه گوهر در درج قیصر پی می برد:

چو دانا ز گوینده پاسخ شنید / زبان برگشاد آفرین گسترید - 

سه دّر ست رخشان به درج اندرون / غلافش بود زانچ گفتم برون - 

یکی سفته و دیگری نیم سفت / دگر آنک آهن ندیدست جفت - 

 

چو بشنید دانای رومی کلید / بیاورد و نوشین روان بنگرید - 

نهفته یکی حُقّه*۲ بُد در میان / به حقه درون پرده ی پرنیان - 

سه گوهر بدان حقه اندر نهفت / چنان هم که دانای ایران بگفت - 

نخستین ز گوهر یکی سفته بود / دوم نیم سفت و سیم نابسود -

..........................

پ ن:

*۱  دُرج، صندوقچه ی جواهر، دوکدان، طبله ی جواهر، بقچه،  

*۲  حقّه، ظرف کروی،گوی، توپ، 

بهادر امیرعضدی