خرد، شرم، فرّ، نژاد، رادی و داد ، معیار و مبنای شاه شدن در شاهنامه

و.ک(168) 

برگزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی

***

خرد، شرم، فرّ، نژاد، رادی و داد ، معیار و مبنای شاه شدن در شاهنامه

***

سنگ محک شایستگی شاه شدن، از دیدگاه کیخسرو: 

چو یزدان کسی را کند نیک بخت/سزاوار شاهی و زیبای تخت-

خرد دارد و شرم و فرّ و نژاد/بود راد و پیروز و از داد، شاد-

 زال، لهراسب را بی هنر و بی نژاد می داند و رای کیخسرو به برگزیدن لهراسب به شاهی را بر نمی تابد: 

ز چندین بزرگان خسرو نژاد/نیامد کسی بر دل شاه یاد- 

نژادش ندانم ندیدم هنر/ازین گونه نشنیده ام تاجور- 

خروشی برآمد ز ایرانیان/کزین پس نبندیم شاها میان- 

نجوییم کس نام در کارزار/چو لهراسب را کی*۱ کند شهریار*۲-

زال چون از زبان کیخسرو می شنود که لهراسب، نژاد از شاهان دارد، به اعتبار ِ باور کیخسرو، از مخالفتش با گزینش لهراسب به شاهی، دست بر می دارد:

 چو بشنید زال این سخن های پاک/بیازید انگشت و بر زد به خاک- 

بیالود لب را به خاک سیاه*۳/به آوز، لهراسب را خواند شاه-

چو سوگند خوردم به خاک سیاه/لب آلوده شد مَشمَر آن از گناه-

....................................................................................

*۱  کی، پادشاه

*۲  اشاره به  کیخسرو ست

*۳  مترادف ِ  رباعی معروف حکیم عمر خیام:

 ابریق می مرا شکستی، ربی/ بر من در عیش را ببستی، ربی –

من مِی خورم و تو می‌کنی بدمستی/ خاکم به دهن مگر که مستی، ربی -

اوج پشیمانی:
چو آزرده گشتی تو ای پیلتن/پشیمان شدم "خاکم اندر دهن"

بهادر امیرعضدی