فردوسی، اسکندر و اشکانیان(پارت ها)

و.ک(015)

بر گزیده هایی از شاهنامه ی فردوسی

***
فردوسی، اسکندر و اشکانیان(پارت ها)
***
۱_ کنون ای سراینده فرتوت مرد
سوی گاه اشکانیان بازگرد
✍: این زمان، ای مرد سالخورده و بی توش و توان، پس از پرداختن به کیانیان، و اسکندر، حال به سرگذشت اشکانیان بنگر و از سر بگذران و وارسی کن.
___
۲_ چه گفت اندر آن نامهٔ راستان
که گوینده یاد آرد از باستان
✍: بنگر و بشنو که در آن لوح تاریخی که از عهد باستان بجا مانده، چه نگاشته و نقال و روایتگر تاریخ، چه گفته ست. 
___
۳_ پس از روزگار سکندر جهان
چه گوید کرا بود تخت مهان
✍: پس از عهد کشور گشایی اسکندر، تو گویی که از تخت و تخت نشین (تاک و تاک نشان) نه نامی و نه نشانی بجا مانده باشد. 
___
۴_ چنین گفت داننده دهقان چاچ
کزان پس کسی را نبد تخت عاج
✍: دهقان ِ راویتگر ِ دانای چاچ نشین، چنین گفته ست که پس از اسکندر اثری از نظام پادشاهی در ایران نبوده ست (اشاره به نظام والی گری یا حاکم سالاری یا ملوک الطوایفی چیره بر ایران دارد). 
___
۵_ بزرگان که از تخم آرش بدند
دلیر و سبکسار و سرکش بدند
✍: بزرگان (والیان، حاکمان و سرحد داران محلی)، که بیشتر از نژاد و تبار کی آرش، یکی از سه پسران کیقباد(کیکاووس، کی آرش، کی پشین)، که همگی دلاور و بی پروا و یاغی به مفهوم ِ بیرون از قاعده و نظام پادشاهی بودند، هر کدام در اقلیمی حکم میراندند. 
___
۶_ بگیتی بهر گوشه‌یی بر یکی
گرفته ز هر کشوری اندکی
✍: هرکدام از اینان(کی آرشیان) ناحیه و سرحدی از دنیا را در مشت گرفته و ملوک ِ  ممالک (والی ِ ولایت ها) بودند.
___
۷_ چو بر تختشان شاد بنشاندند
ملوک طوایف همی خواندند
✍: چنانچه آنان را بر کرسی و مسند ِ والی گری و ملّاکی را که همسنگ ِ تخت و دیهیم ِ پادشاهی انگاشته و نشانده شده دیده باشی، آنان را ملوک الطوایف میخوانندشان.   
___
۸_ برین گونه بگذشت سالی دویست
تو گفتی که اندر زمین شاه نیست
✍: دویست سال از تاریخ ایران بر بنیاد ملوک الطوایفی استوار بود و چنین رقم خورد. تو گویی که از اساس و بنیان، واژه ای به مفهوم پادشاه در زمین(ایران) نقش نبسته بود. 
___
۹_ نکردند یاد این ازان آن ازین
برآسود یک چند روی زمین
✍: چندی (به دامنه و درازای دویست سال) ملوک و والیان، از یکدیگر، یادی نکردند(هیچ تاریخ مکتوب و نام و نشانی بجا نگذاشتند) و از این قیل و مقال ِ ملوک، جهانی برآسوده و خاموشی گزیده بود. 
___
۱۰_ سکندر سگالید زین‌گونه رای
که تا روم آباد ماند بجای
✍: چرا که اسکندر چنین اندیشیده و باور داشت که جهان، تنها به حاکمیت و چیرگی رومیان بایست بر قرار و دوام بر جای بماند.
___
۱۱_ نخست اشک بود از نژاد قباد
دگر گرد شاپور خسرو نژاد
✍: از ملوکی که از عهد اشکانیان(پارتها) نامی بجا مانده ست، نخستین شان، اشک از تبار و تیره ی کیقباد و دیگری از ایشان، شاپور نیز از تبار شاهان کیانی(کیخسرو).   
___
۱۲_ ز یک دست گودرز اشکانیان
چو بیژن که بود از نژاد کیان
✍: و دیگری از اشکانیان، از بازماندگان گودرز کشوادگان و همچنان از نژاد بیژن گیو، که همگی نژاد از کیانیان داشتند.   
___
۱۳_ چو نرسی و چون اورمزد بزرگ
چو آرش که بد نامدار سترگ
✍: و همچنان از اشکانیان، از نرسی، اورمزد و آرش که از سرآمدان و نامداران اشکانی(پارتی) بودند نیز می توان نام برد. 
___
۱۴_ چو زو بگذری نامدار اردوان
خردمند و با رای و روشن‌روان
✍: از اینان که بگذری، اردوان، نامور ِ خردمند و با تدبیر و روشن بین از اشکانیان خواهی دید.
___
۱۵_ چو بنشست بهرام ز اشکانیان
ببخشید گنجی بارزانیان
✍:  آنگاه که بهرام از اشکانیان، بر کرسی والیگری ِ ایران بر نشست، گنجی به ارزانیان بخشید(بینوایان و فرو دستان را یاری و دستگیری و حمایت کرد). 
___
۱۶_ ورا خواندند اردوان بزرگ
که از میش بگسست چنگال گرگ
✍: بهرام از اشکانیان را، اردوان بزرگ می خواندند چرا که همو، پوست میش را از چنگال آز گرگ رهانید. (کسی که امنیت و آرامش به ایرانیان ارزانی داشت).  
___

۱۷_ ورا بود شیراز تا اصفهان
که داننده خوانَدش مرز مهان
✍: محدوده و اقلیمی به پهناوری سرحدات شیراز تا اصفهان که آن مرز و بوم را "مرز بزرگان" می خواندند.
___
۱۸_ باصطخر بد بابک از دست اوی
که تنّین* خروشان بد از شست اوی
✍: و دیگری از اشکانیان، بابک بود که بهرام ملقب به اردوان بزرگ، او را بر سرحد اصطخر(استخر، ستخر ِ گزین) به والیگری گماشته بود.
......................
*  تنّین، اژدها
___

۱۹_ چو کوتاه شد شاخ و هم بیخشان
نگوید جهاندار تاریخشان
✍: چون شاخ و برگ و رگ و ریشه ی اشکانیان از فلات ایران خشکید و محو شد.
.........................
پ ن:
 با نظر تنگی ساسانیان(اردشیر بابکان) و به چشم نیاوردن ِ اشکانیان، آب بر لوحه ی تاریخ پارت ها روان شد و سواد و "سیاهی" از لوح تاریخ اشکانیان شسته و اشکانیان، از "رو سپیدان" تاریخ رقم خورده شدند. 
___
۲۰_ کزیشان جز از نام نشنیده‌ام
نه در نامهٔ خسروان دیده‌ام
✍: حکیم طوس: از ایشان(پارت ها، اشکانیان)، جز نام، چیزی نشنیده ام و در نگاشته ها و متون تاریخی از شاهان نیز چیزی ندیده ام.  
___
۲۱_ سکندر چو نومید گشت از جهان
بیفگند رایی میان مهان
✍: اسکندر چون دست خود را از بر و بار ِ دار و درخت ِ حیات معلوم این دنیا کوتاه دید و چشم به حیات مجهول آن جهان دوخت، در اندیشه شد و تدبیری زد.
___
۲۲_ بدان تا نگیرد کس از روم یاد
بماند مران کشور آباد و شاد
✍: "بدآنسان" که زین پس، کس از روم* و رومیان یادی نکند و "بدینسان"، کشور از آوار ِ تاخت و تاز ِ بدخواهان در امان و آباد و شادمان بماند. 
.......................
 حاشیه ایی در برداشتی آزاد: به گمان می آید که یا حکیم طوس، اسکندر را بخشی از اشکانیان می داند یا اسکندر خود را پارتی می داند. 
___
۲۳_ چو دانا بود بر زمین شهریار
چنین آورد دانش شاه بار
✍: چنانچه شهریاری به دانش و دانایی اسکندر بر جهان(ملوک)، حکم راند، دستاورد و بر و بار چنان درختی چنین باری باشد.  

بهادر امیرعضدی